اختلال شناختی چیست؟ درمان شناختی رفتاری چیست؟

اختلال شناختی به دسته‌ای از مشکلات روانی اطلاق می‌شود که در آن‌ها توانایی فرد در پردازش اطلاعات، حافظه، توجه، استدلال و حل مسئله دچار اختلال می‌شود.این اختلالات ممکن است به صورت تدریجی یا ناگهانی بروز کنند و می‌توانند از مسائل خفیف مانند فراموشی‌های معمولی تا مشکلات جدی‌تر مثل آلزایمر یا آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه یا بیماری‌های دیگر متغیر باشند.افرادی که دچار اختلال شناختی می‌شوند، ممکن است در یادآوری اطلاعات، انجام وظایف روزمره، یا تعاملات اجتماعی و شغلی خود با مشکل مواجه شوند.این نوع اختلالات می‌توانند بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی بگذارند و نیازمند مداخلات درمانی مناسب هستند.

در این میان، یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای اختلالات شناختی، درمان شناختی رفتاری (CBT) است.درمان شناختی رفتاری رویکردی است که به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و رفتارهای غیرکاربردی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهد.این نوع درمان به ویژه در درمان اختلالات شناختی که به اضطراب، افسردگی، وسواس فکری یا حتی مشکلات حافظه مرتبط هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.درمانگر در CBT به بیمار کمک می‌کند تا افکار و باورهای منفی‌ای که منجر به اضطراب یا افسردگی می‌شود را شناسایی کرده و به جای آن‌ها، افکار مثبت‌تر و واقع‌بینانه‌تری جایگزین کند.

درمان شناختی رفتاری می‌تواند در درمان اختلالات شناختی به‌ویژه در زمینه‌های زیر موثر باشد:

1. شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی: افراد مبتلا به اختلالات شناختی معمولاً دچار تفکرهای غیرمنطقی و منفی می‌شوند.به عنوان مثال، ممکن است به دلیل مشکلات حافظه، فرد فکر کند که دیگر نمی‌تواند کارهایش را به درستی انجام دهد یا به توانایی‌هایش شک کند.در اینجا، درمان شناختی رفتاری به فرد کمک می‌کند که این افکار را شناسایی کرده و آن‌ها را با افکار مثبت‌تر جایگزین کند.
2. تمرکز بر حل مشکلات عملی: در CBT، درمانگر به بیمار کمک می‌کند که با استفاده از مهارت‌های عملی، چالش‌های روزمره‌اش را حل کند.این ممکن است شامل تکنیک‌هایی برای بهبود حافظه، تمرکز، یا مدیریت زمان باشد.برای مثال، فردی که با حافظه ضعیف دست و پنجه نرم می‌کند، می‌تواند از تکنیک‌های یادآوری و سازماندهی اطلاعات استفاده کند تا زندگی روزمره‌اش بهبود یابد.
3. آموزش مهارت‌های مقابله‌ای: CBT به فرد کمک می‌کند که روش‌های بهتری برای مقابله با استرس و اضطراب پیدا کند.مثلاً ممکن است فردی که دچار اختلالات شناختی است، در موقعیت‌های اجتماعی احساس اضطراب کند.با آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی یا مواجهه تدریجی با موقعیت‌های استرس‌زا، فرد می‌تواند مهارت‌های مقابله‌ای جدیدی یاد بگیرد و از شدت اضطرابش بکاهد.

نکات کاربردی :

1.استفاده از تکنیک‌های سازمان‌دهی اطلاعات برای افراد با اختلالات حافظه:

در درمان شناختی رفتاری برای افرادی که دچار مشکلات حافظه هستند، یکی از تکنیک‌های مهم و عملی، استفاده از سیستم‌های سازمان‌دهی اطلاعات است.به‌طور مثال، درمانگر به فرد یاد می‌دهد که از دفترچه‌های یادداشت، تقویم‌های دیجیتال یا یادآورهای صوتی استفاده کند تا به یادآوری کارها و اطلاعات ضروری کمک کند.افراد مبتلا به اختلالات شناختی معمولاً دچار فراموشی‌های جزئی می‌شوند، اما با این روش‌ها می‌توانند زندگی روزمره خود را سازمان‌دهی کرده و کارهای خود را به طور مؤثرتری انجام دهند.

2.تمرینات ذهنی برای تقویت توجه و تمرکز:

افرادی که دچار اختلالات شناختی هستند، ممکن است در تمرکز کردن و حفظ توجه بر روی یک کار خاص مشکل داشته باشند.درمانگران CBT می‌توانند به این افراد تمریناتی مانند مدیتیشن توجه‌محور، تمرینات حافظه‌ای (مانند یادآوری فهرست‌های کوتاه یا انجام بازی‌های فکری) یا تقویت توجه آگاهانه (Mindfulness) آموزش دهند.این تمرینات می‌تواند به فرد کمک کند تا توانایی‌های ذهنی خود را تقویت کرده و مدت زمان بیشتری بر روی یک وظیفه تمرکز کند.

3.مواجهه تدریجی با موقعیت‌های استرس‌زا (Exposure):

یکی از تکنیک‌های بسیار مؤثر CBT برای افراد مبتلا به اختلالات شناختی، استفاده از مواجهه تدریجی با موقعیت‌های استرس‌زا و اضطراب‌آور است.برای مثال، فردی که دچار اضطراب اجتماعی یا اضطراب عملکردی است، می‌تواند تحت نظارت درمانگر به تدریج با موقعیت‌های اجتماعی یا چالش‌های شناختی خود مواجه شود.این کار به فرد کمک می‌کند تا اعتماد به نفس خود را بازسازی کرده و از اجتناب از موقعیت‌های دشوار بکاهد.این تکنیک می‌تواند به ویژه برای کسانی که به دلیل اختلالات حافظه یا کاهش تمرکز از موقعیت‌های جدید دوری می‌کنند، مؤثر باشد.

4.کاهش باورهای غیرواقعی و افکار کاتاستروفیک:

یکی از مشکلات رایج افراد با اختلالات شناختی، بروز افکار منفی و کاتاستروفیک است که می‌تواند به احساس ناامیدی و اضطراب دامن بزند.برای مثال، فردی که به طور مداوم به دلیل مشکلات حافظه فکر می‌کند “من فراموش می‌کنم همه چیز را، بنابراین هیچ وقت قادر نخواهم بود به خوبی زندگی کنم”، می‌تواند با استفاده از تکنیک‌های CBT این افکار را به چالش بکشد.درمانگر به فرد کمک می‌کند تا این افکار را واقع‌گرایانه‌تر کرده و به جای نگرانی‌های بی‌اساس، بر روی مهارت‌های مقابله‌ای و راه‌حل‌های عملی تمرکز کند.

5.برنامه‌ریزی و تقسیم وظایف به گام‌های کوچک:

افرادی که با اختلالات شناختی مواجه هستند، اغلب به دلیل مشکلات تمرکز یا حافظه نمی‌توانند وظایف پیچیده را به طور مؤثر انجام دهند.درمان شناختی رفتاری از تکنیک تقسیم وظایف به گام‌های کوچک استفاده می‌کند تا فرد بتواند به راحتی هر مرحله از وظایف خود را انجام دهد.به‌عنوان مثال، به جای اینکه از فرد بخواهند یک پروژه بزرگ را به یکباره انجام دهد، درمانگر به او یاد می‌دهد که پروژه را به گام‌های کوچک‌تر تقسیم کند و هر بار بر روی یک گام خاص تمرکز کند.

6.تقویت مثبت و پاداش‌دهی برای تشویق به فعالیت‌های سازنده:

یکی از راه‌های بسیار مؤثر در درمان شناختی رفتاری برای افراد مبتلا به اختلالات شناختی، تقویت مثبت است.این به معنای پاداش دادن به خود برای انجام رفتارهای مثبت یا گام‌های کوچک در مسیر بهبودی است.برای مثال، فردی که دچار مشکلات حافظه است، می‌تواند هر روز با یادآوری یک لیست کوتاه، به خود پاداش دهد.این نوع تقویت، حس موفقیت را در فرد تقویت کرده و انگیزه او را برای ادامه درمان بالا می‌برد.

7.آموزش مهارت‌های ارتباطی برای بهبود تعاملات اجتماعی:

افرادی که دچار اختلالات شناختی هستند، ممکن است در تعاملات اجتماعی با دیگران دچار مشکل شوند.درمان شناختی رفتاری می‌تواند به این افراد کمک کند که مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کرده و در موقعیت‌های اجتماعی بهتر عمل کنند.این شامل تمریناتی برای بهبود گوش دادن فعال، ایجاد جملات مثبت و سازنده و مدیریت احساسات در هنگام تعامل با دیگران است.این تمرینات می‌توانند به فرد کمک کنند تا در روابط اجتماعی خود احساس موفقیت و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشد.

8.پیشگیری از بازگشت علائم:

درمان شناختی رفتاری نه تنها بر درمان مشکلات موجود تمرکز دارد، بلکه به فرد کمک می‌کند که از بازگشت علائم یا مشکلات شناختی جلوگیری کند.این کار با آموزش مهارت‌های جدید، توسعه الگوهای فکری سالم‌تر و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای برای مقابله با مشکلات جدید صورت می‌گیرد.به این ترتیب، درمانگر به فرد کمک می‌کند که مهارت‌های لازم را برای مدیریت اختلالات شناختی در بلندمدت فرا بگیرد و از مشکلات بعدی جلوگیری کند.

جمع‌بندی:

درمان شناختی رفتاری برای افرادی که با اختلالات شناختی مواجه هستند، نه تنها به بهبود مشکلات روانی کمک می‌کند، بلکه به فرد امکان می‌دهد تا به شیوه‌ای سازنده و مؤثر با چالش‌های روزمره زندگی خود روبه‌رو شود.با استفاده از تکنیک‌های کاربردی مانند سازمان‌دهی اطلاعات، مهارت‌های مقابله‌ای و تغییر الگوهای فکری، فرد می‌تواند احساس توانمندی و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد.